Jak może skontrolować Cię UOKiK?

Postępowanie przed Prezesem Urzędu jest prowadzone jako postępowanie wyjaśniające, antymonopolowe lub postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Z punktu widzenia biura podróży o nieznacznym udziale w rynku usług turystycznych interesujące powinny być w szczególności dwa z nich: postępowanie wyjaśniające oraz w sprawie naruszanie zbiorowych interesów konsumentów. Na marginesie można dodatkowo wskazać na możliwość wszczęcia postępowania kontrolnego w toku ww. postępowań.
Postępowanie wyjaśniające może poprzedzać każde z postępowań zasadniczych określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów (poza postępowaniem kontrolnym, które ma charakter incydentalny). Może mieć na celu w szczególności wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Powinno trwać dłużej niż 30 dni, a w sprawach szczególnie skomplikowanych – nie dłużej niż 60 dni od dnia jego wszczęcia. Postanowienie o zakończeniu postępowania wyjaśniającego nie rozstrzyga istoty sprawy. Wydawane jest jednak po dokonaniu oceny konkretnego zachowania przedsiębiorcy i ustaleniu istnienia naruszenia prawa lub braku podstaw do wszczęcia innego postępowania. Brak dalszej reakcji ze strony UOKiK może stanowić istotną wskazówkę co do legalności praktyki stosowanej przez biuro.
Istotniejsze i groźniejsze dla biura podróży jest postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Tu bowiem może zostać nałożona kara w wysokości do 10% przychodów za rok ubiegły. Postępowanie to może zostać zakończone na niekorzyść przedsiębiorcy poprzez wydanie decyzji: 1) o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującej zaniechanie jej stosowania, 2) o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującej zaniechanie jej stosowania, 3) zobowiązującej przedsiębiorcę do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom.
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż tylko w przypadku wydania decyzji, o której mowa w pkt. 3, Prezes UOKiK nie może nałożyć kary (10 proc. przychodów). Warunkiem skorzystania z tej opcji jest przyznanie przez przedsiębiorcę, iż zarzut stawiany przez UOKiK jest zasadny (co w przypadku np. klauzul niedozwolonych często jest ewidentne) oraz zobowiązanie się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia zarzucanym naruszeniom. W przypadku zarzutu stosowania klauzul abuzywnych takim działaniem może być wycofanie z obiegu dotychczasowych wzorców umownych oraz wysłanie do klientów aneksów usuwających niedozwolone postanowienia z już zawartych umów. Wobec deklaracji zobowiązania przedsiębiorcy Prezes Urzędu może w drodze decyzji nałożyć obowiązek wykonania tych zobowiązań w określonym terminie. W przypadku prawidłowego wykonania owych zobowiązań przedsiębiorca uniknie kary. W przeciwnym razie Prezes Urzędu uchyli decyzję zobowiązującą.
UWAGA! Możliwość zobowiązania się do podjęcia działań zmierzających zapobieżenia naruszeniom zbiorowych interesów konsumentów jest możliwe tylko wtedy, gdy naruszenia te mają miejsce w czasie złożenia wniosku o wydanie decyzji zobowiązującej. Oznacza to, iż paradoksalnie, jeżeli przedsiębiorca sam usunie naruszenia przed wszczęciem postępowania lub niezwłocznie po jego wszczęciu to Prezes UOKiK będzie mógł w decyzji nałożyć karę. Przedsiębiorca nie może bowiem zobowiązać się do zapobieżenia naruszeniom, jeżeli już one nie występują.
Jeżeli wnioskowanie o wydanie decyzji zobowiązującej nie jest możliwe lub Prezes odmówi jej wydania pozostaje podjęcie działań mających na celu umorzenie postępowania lub zmniejszenie wymiaru kary. Ważną wskazówką dla przedsiębiorcy są Wyjaśnienia w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Dokument ten, wydany przez UOKiK, nie ma charakteru wiążącego. Praktyka orzecznicza Prezesa Urzędu pokazuje jednak, iż jest on stosowany. 

Do oświadczenia majątkowego:
Na skutek odwołania od decyzji Prezesa UOKiK w toku postępowania przed SOKiK przedsiębiorca może złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów. Dla przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną konieczne jest złożenie oświadczenia majątkowego na urzędowym formularzu.
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
W przypadku spółek handlowych sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli zostanie wykazane, że spółka nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Nie składa się jednak oświadczenia majątkowego na formularzu. JS

---

WAŻNE
Wnioskowanie o zawarcie ugody z Prezesem Urzędu nie przyniesie pożądanego efektu. Prezes UOKiK jako organ prowadzący postępowanie nie może być jej stroną! 

---

zapytaj eksperta
Ernest Makowski,
starszy specjalista w departamencie współpracy z zagranicą i komunikacji społecznej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 

Czy z uwagi na ubiegłoroczną falę upadłości w branży turystycznej w bieżącym roku kontrole będą wzmożone lub szczególnie dokładne?
Urząd stale monitoruje rynek usług turystycznych. Badamy sygnały docierające z rynku, takie jak informacje w mediach czy skargi konsumenckie. Postępowania wszczynamy, jeżeli z analizy docierających do nas informacji wynika, że dany przedsiębiorca może stosować praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów lub posługiwać się w swoim wzorcu umownym niedozwolonymi postanowieniami. Oprócz stałego monitoringu rynku, prezes urzędu przeprowadza okresowe kontrole o charakterze kompleksowym. Podstawowym celem tych działań jest wyeliminowanie nieprawidłowości, takich jak niedozwolone i niekorzystne dla konsumentów postanowienia we wzorcach umownych. Po każdej takiej kontroli opracowany jest raport mający charakter informacyjny i edukacyjny zarówno dla samej branży, jak i dla konsumentów. Ostatnia jak do tej pory kontrola miała miejsce w 2011 roku. Kompetencje prezesa urzędu nie pozwalają natomiast na podjecie działań mających na celu zapobieżenie przypadkom upadłości biur podróży. Dlatego fala bankructw organizatorów turystyki, jaka miała miejsce w ubiegłym roku, nie ma w praktyce przełożenia na nasze działania kontrolne.

Czy UOKiK podczas kontroli ma możliwość wglądu w dokumentację finansową biura podróży?
Mamy prawo żądać od przedsiębiorcy wszelkich dokumentów i informacji, które mogą być przydatne w toku postępowania, do oceny czy przedsiębiorca stosuje praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Jednak przepisy kompetencyjne nie przyznają prezesowi UOKiK uprawnień w zakresie ochrony przedsiębiorców przed niewypłacalnością, ani ochrony konsumentów przed jej skutkami. Dlatego dokumenty finansowe nie są zwykle badane w ramach kontroli. Kontrole spełniania przez organizatorów turystyki wymogów w zakresie zabezpieczeń finansowych mogą przeprowadzać Minister Sportu i Turystyki oraz marszałkowie województw.

Jak przebiega kontrola UOKiK, czy może mieć miejsce także w siedzibie biura podróży?
Kontrola organizatora turystyki rozpoczyna się zazwyczaj wszczęciem postępowania wyjaśniającego, w ramach którego ustalamy czy organizator turystyki stosuje niedozwolone praktyki. Jeżeli ustalenia potwierdzają istnienie niezgodnych z prawem działań wszczynane jest postępowanie w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, które kończy się wydaniem decyzji zakazującej stosowania niedozwolonej praktyki albo stwierdzającej zaniechanie jej stosowania. W decyzji Prezes Urzędu może jednocześnie nałożyć na organizatora karę pieniężną. Prezes Urzędu ma kompetencje do dokonania kontroli zarówno w siedzibie organizatora turystyki jak i we wszelkich innych należących do niego obiektach.

W jaki sposób przedsiębiorca powinien się zachowywać podczas postępowania, aby zostało ono przeprowadzone sprawnie i z możliwie najmniejszym uszczerbkiem dla bieżącej działalności?
Przedsiębiorcy mają obowiązek przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa Urzędu. Postawa przedsiębiorcy w toku postępowania przed Prezesem UOKiK może mieć wpływ na jego ostateczny wynik w tym na wysokość nakładanej w decyzji kary pieniężnej. Aktywna współpraca z Urzędem w toku postępowania na przykład przejawiająca się w niezwłocznym przekazywaniu żądanych dokumentów oraz złożeniu wyczerpujących informacji na temat stosowanej praktyki, może być podstawą do obniżenia kary.

Jakie błędy najczęściej popełniają biura podróży, które są następnie wykrywane podczas kontroli?
Zastrzeżenia Urzędu dotyczą przede wszystkim stosowania niezgodnych z prawem postanowień we wzorcach umownych czyli regulaminach bądź formularzach wykorzystywanych do zawierania umów z konsumentami. Często spotykanym problemem jest bezprawne ograniczanie albo nawet wyłączanie odpowiedzialności organizatora turystyki w sytuacjach takich, jak opóźnienie samolotu, zmiana hotelu czy zaginięcie wartościowych przedmiotów. Przykładowo organizator wycieczki zastrzega, że nie odpowiada za rzeczy pozostawione podczas podróży w autokarze. Tymczasem, zgodnie z prawem, biuro podróży nie może wyłączyć swojej odpowiedzialności za uszkodzenia przedmiotów należących do turystów, które miały miejsce podczas wycieczki z wyjątkiem sytuacji, gdy szkoda powstała z winy konsumenta, osób trzecich lub siły wyższej. Czasami dochodzi do utrudniania konsumentom egzekwowania praw w przypadku nienależycie wykonanej umowy. Przykładem jest informowanie klientów, że reklamacje w sprawie usług powinni wnieść nie później niż 7 dni od daty zakończenia imprezy turystycznej. Podczas gdy zgodnie z prawem, na złożenie reklamacji konsument ma 30 dni od zakończenia wycieczki. Spotykamy się też nieprawidłowościami w zakresie zmiany ceny wycieczki. Prawo dopuszcza taką możliwość jedynie w ściśle określonych przypadkach, tj. wzrostu opłat urzędowych, kosztów transportu i zmiany kursów walut. Ponadto cena imprezy turystycznej nie może być zmieniona w okresie 20 dni przed jej rozpoczęciem. Biuro podróży, które zmienia cenę wycieczki musi niezwłocznie poinformować o tym konsumenta, który ma w takim wypadku prawo odstąpienia od umowy i zwrotu wpłaconych pieniędzy. Tymczasem kontrole wykazują, że niektórzy przedsiębiorcy zastrzegają sobie możliwość zmiany ceny ze względu na inne przyczyny niż określone w ustawie na przykład zmiana opłaty klimatycznej.