Wynagrodzenie agenta – o czym pamiętać?

Wielu sporów sądowych pomiędzy stronami umowy agencyjnej dałoby się uniknąć, gdyby w momencie zawierania umowy agencyjnej dokładnie ustalono kwestie związane z wynagrodzeniem agenta – na tym tle konflikty pojawiają się najczęściej. Trudno omówić je wszystkie, ale z pewnością można zwrócić uwagę na te, które najczęściej są źródłem nieporozumień. 

Dobrze wybierz system wynagradzania
Powszechnie umowa agencyjna kojarzy się z wynagrodzeniem prowizyjnym. Tak naprawdę jednak jest to tylko jeden ze sposobów wynagradzania (choć często stosowany). Wynagrodzeniem agenta nie musi być prowizyjna – nic nie stoi na przeszkodzie, by strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe lub „łączone”. Możliwe są zatem różne systemy – istotne jest to aby umowa była odpłatna, a wynagrodzenie skalkulowane w sposób, który nie doprowadzi do pokrzywdzenia jednej ze stron. Jeśli tak się stanie, wówczas pomimo znacznej swobody w kształtowaniu warunków umowy każda ze stron może wystąpić do sądu. W orzecznictwie przyjęto, że niezachowanie prawidłowej kalkulacji ryczałtu, prowadzące do przerzucenia na agenta całego ryzyka i do rażącego jego pokrzywdzenia, pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Dlatego też prawidłowość kalkulacji ekonomicznej może być przedmiotem badania sądu, stwierdzenie zaś zastosowania – na niekorzyść agenta – rażąco wygórowanej kalkulacji może prowadzić do przyjęcia na podstawie rozliczenia stron odpowiednio niższej zryczałtowanej odpłatności (wyrok SN z 16.09.1975 r., I CR 479/75). W judykaturze zostało już wyjaśnione, że ustalony ryczałt może być uznany za nadmiernie wysoki, jeżeli działalność agenta, z przyczyn od niego niezależnych, nie osiągnęła planowanych wskaźników obrotu. 

Określ kto pobiera prowizję...
Nie ma wątpliwości, że w większości wypadków agent otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne. Prowizja pojawia się niemal w każdej umowie agencyjnej (jako samoistny system wynagrodzenia lub rzadziej obok ustalonego ryczałtu). Ważne jest to, by określić, kto ją pobiera. W praktyce stosowane są tu różne rozwiązania. Zdarzają się umowy, w których agent ma prawo do potrącenia kwoty będącej równowartością przysługującego mu wynagrodzenia. Odmiennym rozwiązaniem jest postanowienie, że rozliczenia dokonuje organizator po wystawieniu faktury przez agenta w określonym terminie (np. po dokonaniu całej wpłaty za imprezę). Dla organizatora korzystniejsze jest uregulowanie, zgodnie z którym to on dokonuje wypłaty prowizji. Pociąga to za sobą pewne koszty organizacyjne ale daje organizatorowi większą kontrolę nad dokonywanymi rozliczeniami. 

…. i kiedy
W umowie agencyjnej dokładnie powinien zostać określony termin, z jakim agentowi przysługuje prowizja. W tym wypadku również stosowane są różne postanowienia. Częste jest postanowienie, że wynagrodzenie należne jest po wpłaceniu całej kwoty przez klienta i wtedy agent ma prawo do wystawienia faktury. Czasami zdarzają się regulacje pozwalające na rozliczenie po kolejnych częściowych wpłatach, a czasem rozliczenie ma nastąpić dopiero po zrealizowaniu imprezy. To ostatnie postanowienie warto zawrzeć wtedy, gdy umowa zawiera postanowienia przewidujące, że agentowi nie przysługuje wynagrodzenie za imprezy, które się nie odbyły z przyczyn niezależnych od organizatora. Gdyby bowiem prowizja wypłacona była wcześniej, a impreza się nie odbyła, organizator mógłby dochodzić zwrotu wynagrodzenia (zamiast po prostu go nie wypłacić). Zdarzają się postanowienia, w których wprowadzane są okresy rozliczeniowe (np. miesięczne). W wypadku wypowiedzenia okresu rozliczeniowego też jednak trzeba wskazać, za co można wystawić fakturę (prowizja za pełne wpłaty, częściowe, prowizja po realizowaniu imprezy). Jeśli np. faktura wystawiana jest za listopad, musi być jasne, czy agent może rozliczyć imprezę, co do której opłacono tylko część ceny w tym miesiącu.
Należy unikać sformułowań niejasnych, które mogą być sporne między stronami. Przykładem takiego postawienia jest wskazanie, że „wynagrodzenie przysługuje za zrealizowaną rezerwację” jeśli umowa nie precyzuje tego sformułowania. 

Kiedy nie przysługuje wynagrodzenie
Warto w umowie wskazać kiedy wynagrodzenie nie przysługuje. Rozważenia w szczególności wymaga czy w razie anulowania imprezy z powodu siły wyższej, niewystarczającej liczby rezerwacji czy rezygnacji klienta z imprezy agent ma prawo do prowizji. Oczywiście agent może próbować takie przepisy w konkretnym stanie faktycznym podważyć. 

Z wynagrodzenia można potrącić
Pozwolenie aby to agent potrącał prowizję może utrudnić dokonywanie potrąceń przez organizatora wtedy, gdy ma on wobec agenta jakieś roszczenia (np. kary umowne). W przeciwieństwie do umowy o pracę, gdzie możliwość dokonywania potrąceń z wynagrodzenia agenta jest znacznie ograniczona, w umowie agencyjnej takich obwarowań nie ma. Co do zasady przyjmuje się zatem, że jeśli agent i organizator są wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, to każda ze stron umowy może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Aby potrącenie z wynagrodzenia agenta lub z należności organizatora było możliwe, muszą zosyać spełnione następujące warunki: • przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze; • obie wierzytelności są wymagalne oraz • mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Szczególnego znaczenia nabiera tu wymagalność (moment w którym aktualizuje się obowiązek świadczenia). Warto pamiętać, że w razie, gdy biuro chce potrącić karę umowną to uprzednio powinno wystosować wezwanie do zapłaty – w przeciwnym razie narazi się na zarzut niewymagalności świadczenia. Zasada ta wynika z art. 455 k.c. który przewiduje że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Na kanwie tego przepisu pojawiło się orzecznictwo wymagające wezwania do zapłaty przed dokonaniem potrącenia kary umownej. JT